In Harpsund, het buitenverblijf van de Zweedse premier Fredrik Reinfeldt, overleggen de leiders van Zweden, Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk vandaag (maandag 9 juni) en morgen over de prioriteiten voor de EU in de komende vijf jaar. Maar alle aandacht gaat natuurlijk naar een besluit dat eigenlijk deze maand al zou moeten vallen. Kunnen de Europese regeringen het eens te worden over de personele bezetting bij een aantal EU-instellingen of dreigt er een institutioneel-politieke patstelling over het eerste stukje in die puzzel, het voorzitterschap van de Europese Commissie?
Twee van de vier leiders bij het noordelijk beraad, Reinfeldt en de Britse premier David Cameron, hebben zware averij opgelopen bij de Europese verkiezingen. Ze willen hun relatief zwakke positie (‘Help, je ziet hoe moeilijk ik zit’) benutten om de Europese ‘groeiagenda’ de liberaal-conservatieve kant op te buigen: een strak begrotingsbeleid, alleen nog kerntaken in Brussel, de interne markt versterken, vrijhandelsakkoorden sluiten en strenger migratiebeleid. Mark Rutte zit met zijn ‘geen dingetjes’ helemaal op dezelfde lijn en Angela Merkel eigenlijk ook. Het is nu een goed moment om dit geluid te laten horen, want in november wordt een nieuwe Europese Commissie benoemd.
Leiders als de Italiaan Matteo Renzi, die versterkt uit de verkiezingen is gekomen, en de Fransman Francois Hollande, wiens positie danig is verzwakt, trekken juist een heel andere kant op. Om groei en banen te scheppen is het in hun ogen juist noodzakelijk dat de begrotingsregels worden opgerekt en dat de eigen iindustrie wat beter wordt beschemrd. Renzi, die vanaf 1 juli voorzitter is van de Unie, wil ook afdwingen dat de vluchtelingenstroom uit Noord-Afrika eerlijker over Europa wordt verdeeld.
Dat is de werkelijke achtergrond van het gevecht over de benoeming van een nieuwe voorzitter van de Commissie. De inhoudelijke nuances worden echter vertroebeld door tactische overwegingen. Cameron pleit voor een ‘hervormer’ en vindt daarom dat de kandidaat van het Europees Parlement, de Luxemburgse christendemocraat Jean-Claude Juncker, een ouderwetse ‘federalist’, niet aanmerking mag koment. De Brit is al bezig met het resultaat van de ‘heronderhandelingen’ met Brussel, dat hij in 2017 aan het Britse volk wil voorleggen. De benoeming van Juncker vergroot de kans dat de Britten straks uit de EU stappen, zo luidt het ‘dreigement’ van Cameron. Reinfeldt en de Hongaar Viktor Orban, beide behorend tot Junckers EVP, staan ook n iet achter de Luxemburger. Maar zij leggen de nadruk op het proces. In hun ogen deugt het niet als de Europese Raad zich een keuze laat opdringen door het Europees Parlement.
Daarmee vertolken ze een standpunt dat breder leeft, al laat niet iedereen in dit stadium het achterste van zijn tong zien. Rutte herhaalt tot vervelens toe dat de benoeming van een zogenaamde ‘Spitzenkandidat’ geen automatisme is. Die positie lijkt ook Renzi in te nemen. Tijdens de G7-top in Brussel zei hij dat de EU-leiders de roep van de kiezers om vernieuwing moeten belonen, met ‘jong’ en ‘vrouw’ als sleutelwoorden. Merkel heeft daar ook wel oren naar, maar zij staat in eigen land onder zware politieke druk om ‘haar’ Spitzenkandidat Juncker door dik en dun te steunen. Toen ze zich voorzichtig van Juncker distantieerde werd ze in de Duitse media van kiezersbedrog beschuldigd. En niet door de minsten. Hollande zei vlak voor de verkiezingen nog luid en duidelijk dat de winnende Spitzenkandidat voorzitter van de Commissie moest worden, maar houdt zich nu op de vlakte.
De voordracht van een kandidaat is het prerogatief van de Europese Raad en het opdringen van een Spitzenkandidat berust op een nogal ruime uitleg van artikel 17 (7) van het Verdrag:
“Rekening houdend met de verkiezingen voor het Europees Parlement en na passende raadplegingen, draagt de Europese Raad met gekwalificeerde meerderheid van stemmen bij het Europees Parlement een kandidaat voor het ambt van voorzitter van de Commissie voor. Deze kandidaat wordt door het Parlement bij meerderheid van zijn leden gekozen.”
Hier staat dus niet: jullie kunnen kiezen tussen Juncker en Juncker. Al zei de Oostenrijkse ex-kanselier Alfred Gusenbauer deze week tegen me dat het bij het opschrijven van deze bepaling in 2007 nadrukkelijk in de bedoeling lag om de vorming van een Europabrede coalitie op deze basis te bevorderen. Maar ook door de dynamiek die het proces de afgelopen maanden heeft gekregen, is het voor de Europese Raad inmiddels heel lastig geworden om geen Spitzenkandidat voor te stellen, erkennen Brusselse diplomaten. In de eerste plaats heeft een overgrote meerderheid van de regeringsleiders als partijleider zelf ingestemd met de aanwijzing van Europese ‘lijsttrekkers’. Voor de meesten is dat nog overkomelijk. Dat de kiezers ook een Spitzenkandidat voor de Europese Commissie konden aanwijzen, bleef in Nederland een goedbewaard geheim. Maar in Duitsland, waar Martin Schulz kandidaat was voor de SPD, werd en wordt het proces veel serieuzer genomen.
In de tweede plaats staat het buiten kijf dat het Parlement beschikt over een gigantische stok achter de deur. Het kan iedere andere kandidaat wegstemmen. Zolang Juncker zijn meerderheid in het Parlement weet vast te houden, blijft ook de meerderheid in de Europese Raad onder druk staan om hierin mee te gaan. In het vooralsnog hoogst theoretische geval dat de voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy, het in deze supergevoelige kwestie zou laten aankomen op een stemming, haalt Cameron namelijk nog geen blokkerende minderheid. Daarvoor zijn 92 stemmen vereist. Met Hongarije en Zweden zitten de Britten pas op 51. Pas als Nederland (12), Denemarken, Finland (ieder 7) en de Baltische republieken (ieder 4) mee zouden heulen, gaat het ergens op lijken. Maar al deze landen hebben goede redenen om met de meerderheid mee te stemmen. Er moeten nog veel meer baantjes en portefeuilles worden verdeeld.
Voor Juncker komt het er dus op aan het Parlement achter zich te houden. Op dat vlak kan de Luxemburger niet helemaal gerust zijn. Een peptalk voor de EVP-fractie in het Europees Parlement, afgelopen donderdag, ontaardde daardoor in een soort klaagzang. Zo liet Juncker zich ontvallen dat hij met de volle steun van zijn partijgenoten sterker zou staan in onderhandelingen met andere partijen. Binnen de EVP kan Juncker niet rekenen op de Hongaarse Fidesz en de Zweedse Gematigde Partij. Het CDA staat niet te juichen bij zijn ideeën voor versterking van de eurozone met een ‘fiscale capaciteit’ om schokken op te vangen, oftewel een aparte begroting voor de eurozone.
Mede daarom is een grote coalitie met de sociaaldemocraten, slechts goed voor 400 van 751 zetels, volgens hem een te wankele basis. ‘Dat is niet genoeg, want je bent zomaar dertig zetels kwijt.’ Hij wil daarom kijken of hij de Liberalen en Groenen bij een coalitieakkoord kan betrekken. Het idee is om een soort basisafspraak te maken over de verdeling van posten en een rudimentair beleidskader, aldus ingewijden. Probleem is dat de andere partijen nog niet ze ver als de christendemocraten, die vorige week al hun nieuwe fractieleider aanwezen in de persoon van Manfred Weber (CSU). De fracties onderhandelen nog met nieuwe partijen over toetreding tot hun fracties en kunnen daarom nog geen onderhandelaars in het veld sturen. Pas op 18 juni moet dat vaststaan. Voor Juncker is dat vervelend, want daardoor lijkt het of zijn kandidatuur aan vaart verliest.
Zijn tegenstanders lijken aan te sturen op een uitputtingsslag. Juncker zei vorige week al verongelijkt dat Herman van Rompuy, die als voorzitter van de Europese Raad de opdracht heeft gekregen consultaties op gang te brengen, hem sinds de verkiezingen niet eens meer heeft gebeld. Intussen staat de Luxemburger wel bloot aan allerlei sluipschutters. In de omgeving van Van Rompuy werd afgelopen week al opgemerkt dat men er daar vanuit gaat dat de Luxemburgse ex-premier zich de komende weken vrijwillig terug zal trekken. Nauwelijks subtiel te noemen, maar nog niet zo grof als de Britse tabloids, die zelfs de (gedwongen) dienst van zijn vader in de Duitse Wehrmacht ( ‘Juncker Family Nazi Link’) erbij halen om ‘de gevaarlijkste man in Europa’ in diskrediet te brengen.
Het zal overigens wel passen in het streven om het Verenigd Koninkrijk eiindelijk los te maken van de gehate EU. Ook The Sun begrijpt dat het met deze stoten onder de gordel voor Merkel alleen maar moeilijker wordt om Juncker nog te laten vallen.
Brussels Log 
Enige redactie zou toch wel aardig zijn. Erg veel verschrijvingen, onnodige spaties en een weggevallen werkwoord is de oogst. De ergste is ‘iindustrie’. Dat betekent dat er niet eens een spellingchecker overheen is gegaan. Het leidt zo af van de inhoud.